De 'Surgical Assistant Community Health Officer'

Misschien wel het allerleukste was het weerzien van oude bekenden. Ik blijf me verwonderen hoe klein Sierra Leone lijkt te zijn. De stad Bo is na de tweede grootste stad van het land, heeft een grote universiteit en het regeringsziekenhuis waar ik werk is het belangrijkste ziekenhuis van de regio. Vandaar dat voor velen, net als ik, Bo tijdelijk een thuis is.

Mijn favoriete oude bekenden zijn uit mijn tijd in Masanga. Vanuit Masanga loopt een chirurgisch trainingsprogramma; ‘Community Health Officers (CHO)’ leren in drie jaar tijd basale maar levensreddende operaties en verloskunde. Nadien doen ze nog voor twee jaar extra ervaring op in regeringsziekenhuizen in de hoofdstad en mogen ze zichzelf ‘Surgical assitant CHO’ noemen. De meeste gaan werken in ziekenhuizen op het platteland waar de nood voor goede gezondheidszorg het grootst is.  

Het is groot feest dat er uitgerekend in de maand dat ik in Bo werk, welgeteld vier SaCHO’s zijn. Opnieuw ben ik onder de indruk van hun onuitputtelijke motivatie en de nauwkeurigheid van het klinisch werk dat ze leveren. Zij leren mij inmiddels meer dan ik hen. We vormen niet alleen het team op de maternity ward, 24 uur per dag, zeven dagen in de week. We zijn ook familie, met allemaal onze ‘roots’ in Masanga en daarmee spreken we dezelfde taal. Hassan, Bassie, Mohamed en de enige vrouw van het gezelschap, Seibatu. De laatste twee heb ik zelf (deels) opgeleid - het geeft me gepaste trots.

Het is vooral ook heel gezellig. We maken samen echo’s – tenminste, de een maakt de echo, de ander schrijft, en soms zit er nog iemand bij en bespreken we gezamenlijk het beleid. En kletsen over nog veel meer. Als Mohamed jarig is, doen we samen een keizersnede om dit te vieren. Zoals toen in de goede oude tijd in Masanga, opereren we op de muziek van Celine Dion en Westlife. We zingen uiteraard mee.

Mohamed heeft onlangs goed nieuws gekregen. Na een zware toelating van ruim één jaar studeren en diverse examens te hebben gedaan is hij een van de geselecteerden die aan de opleiding geneeskunde mag beginnen. Een droom die voor hem uitkomt, na jarenlang investeren. Hij komt uit een goot gezin en zijn broers en zussen zijn allemaal boer of handelaar geworden. Er was vroeger nooit geld geweest om te studeren. Ook de regering biedt geen mogelijkheden zoals studiefinanciering of lening. Mohamed is hiermee een 'self-made man'. Maar het geeft hem zorgen. Hij probeert van alles om zijn nieuwe studie te kunnen bekostigen. Ondertussen werkt hij tijdelijk als vrijwilliger in het ziekenhuis – dit is geen uitzondering voor vele gezondheidswerkers in een arm land als Sierra Leone. En onderhoudt hij zijn eigen gezin en zijn zieke vader. Ik zie zijn frustraties en verdriet van dichtbij. Het besef van mijn voorrecht, wat volledig in mijn schoot is geworpen. En zo was de optelsom snel gemaakt. Mohamed gaat binnenkort beginnen aan zijn studie geneeskunde. Want dat is wat Sierra Leone kan gebruiken, goede dokters – en dat wordt hij, daar ben ik meer dan van overtuigd.

Dagelijkse routine

Als je maar ergens lang genoeg blijft, komt er vanzelf dagelijkse routine. Zo ook hier. Elke ochtend wandel ik over een onverhard pad naar het ziekenhuis. Net als vele anderen. Zo goed en zo kwaad als me dat lukt, probeer ik me aan te passen aan hun wandeltempo. Soms word ik begroet - doc, doctor of een soort van Marieke hoor ik dan. Vaak duurt het voor mij even om het gezicht te kunnen plaatsen.Regelmatig denk ik de begroeter niet te kennen. Mijn huidskleur en rol in het ziekenhuis geven mij vele onbekende vrienden.

Als ik dienst heb, ga ik met de auto. Een grote 4WD. Dit klinkt gaver dan het is. Het is een zware bak die traag reageert. Om de ‘compound’ af te komen, moet ik achteruit een helling oprijden, met halverwege een diepe goot, die gedeeltelijk is opgevuld met keien. Proefondervindelijk stond al snel de bewaker van dienst achter de auto aanwijzingen te geven. Ze houden beleefd hun mond, maar zullen ongetwijfeld mijn beperkte achteruit-rij-kwaliteiten beamen. Zelf vind ik dat het steeds beter gaat.

Twee keer in de week komt Massah, de schoonmaakster en kok. Haar dochter Success is altijd op haar rug – dit is een veelbelovend naam om te hebben lijkt mij. Massah haalt boodschappen op de markt en kookt voor me. Ik mag bedenken wat te eten. Er is altijd extra veel eten, zodat ik dagen vooruit kan. Zelfs de komkommers worden in stukjes gesneden evenals de appels. Als ik de afwas zelf wil doen, attendeert ze me op haar functiebeschrijving. Het blijft een ongemakkelijke luxe, maar fijn is het natuurlijk wel, na een lange dag werken.   

Ook het huis waar ik woon, onderscheid zich in luxe bij onze buren, die wonen in eenvoudige huisjes gemaakt van zelfgemaakte bakstenen van klei. Ons huis bestaat uit twee verdiepingen – alleen dit al is noemenswaardig. Ik woon op de begane grond. De stijl van het huis laat zich het beste omschrijven als ‘over smaak valt niet te twisten’. Zowel van binnen als van buiten is het licht roze met mintgroen geverfd. Voor de ramen, met ijzeren hekken daarvoor, hangen rood met gouden gedrapeerde gordijnen. In de keuken woont een klein muisje en af en toe is er bezoek van een kakkerlak. Verder zijn alle gemakken simpelweg voorzien. Ik heb niets te klagen. 
Al vind ik de muren rondom ons huis en tuin soms ingewikkeld. Ik geef toe, het is fijn om even weg te kunnen kruipen achter deze grote muren, want samenleven en samenwerken is hier veel intensiever dan ik als Nederlandse gewend ben. Toch mis ik ook het uitzicht; de natuur en Afrikaanse zon vervelen nooit. Gelukkig zijn er gedeeltes in de muur die uit hek bestaan. Hier doorheen wordt nogal eens een telefoon met oplader aan een van de bewakers gegeven. Want bij ons gaat de generator aan als de zonnepanelen leeg zijn en de elektriciteit van de gemeente onderbroken. En zo delen we een heel klein beetje in onze luxe. Met ongemak. 

Bo

Ik dacht wel wat gewend te zijn, na al enige Afrikaanse meters in de benen te hebben. Maar de ‘maternity ward’ in het regeringsziekenhuis in Bo (Sierra Leone) laat me verwonderen, en is vaak ook uitdagend.

Het is hier een komen en gaan van zwangere vrouwen, baby’s en iedereen en alles die daarbij horen, inclusief handelaartjes die hun waar tot in het ziekenhuis aanbieden. In een kleine verloskamer liggen gemiddeld vier vrouwen naast elkaar, zonder gordijntjes ertussen, tegelijkertijd te bevallen. Vrouwen die contracties hebben lopen puffend en zwetend door de gang heen en weer – in de verloskamers is geen ruimte voor hen. In diezelfde gang wachten zwangeren rustig, soms enkele uren, op hun extra controle of op een echo, doorgestuurd door kliniekjes in de buurt. En aan het einde van deze volle en vooral erg lawaaierige  gang is de operatiekamer. Deze is speciaal en alleen voor de ‘maternity ward'. Er staan twee operatietafels in de operatiekamer en met enige regelmaat komt het voor dat er tegelijkertijd twee vrouwen een keizersnede ondergaan. En zo vullen zich de dagen. Met heel, veel zwangeren. En met heel, veel baby's. Een lopende band zou je kunnen stellen. Of chaos, op sommige dagen.

Af en toe heb ik het gevoel in een spel te zijn belandt en steeds een niveau verder te gaan, en daarmee ook de moeilijkheidsgraad van de omstandigheden. Een goed voorbeeld daarvan is mijn dienst van afgelopen zondag. Het was zo’n avond en nacht dat de operaties zich achter elkaar aan dienden. Als eerste was er geen stromend water. De familie van de patiënten dienen dan voor emmers water te zorgen. Dat duurt even. Ook duurde het even voordat de operatie instrumenten schoon waren; dit even duurde meer dan een uur. Bij de volgende operatie deed de operatielamp het niet. De operatie daarop was er veel bloedverlies, maar geen zuigslang meer beschikbaar, dus moesten we het doen met alleen maar gazen. De laatste operatie van de nacht, de derde keizersnede, had ik wel geteld één gaas. Eén gaas. Die werd steeds uitgeknepen. Daarna was ik moe, en het operatieteam ook. De moeders en baby’s maken het goed, en onder deze omstandigheden is dat met name complimenten voor hen.