Ochtend karavaan

Elke dag begint met de ochtendronde. Nadat er is gezongen en gebeden en de patiënten van de nacht zijn besproken. Tijdens de ochtendronde worden alle zwangeren, net bevallen vrouwen en hun pasgeborenen gecheckt door het voltallige team van de afdeling. Ik ben inmiddels een vast teamlid. Als een karavaan trekken we langs alle vrouwen, die zijn verdeeld over vijf verschillende zalen. Het is een kleurrijk geheel; de verloskundigen dragen witte pakken, de verpleegkundigen blauwe en die van de studenten zijn lilapaars.

Het middelpunt van de karavaan is het karretje dat wordt voortgeduwd door de verloskundige van dienst. Zij schrijft alles wat wordt besproken zorgvuldig op in een groot boek. Verder liggen op het karretje alle patiënten dossiers en andere verpleegkundige benodigdheden. Toch missen we elke dag weer iets. Dit maakt afdelingshoofd Hawa vaak aan het zuchten, maar ze weet het altijd weer te regelen. Sowieso is voor Hawa nooit iets teveel gevraagd, en draait ze met ogenschijnlijk gemak een extra nachtdienst na een dagdienst als een collega afwezig is. Net zo gemotiveerd is haar collega Maria,  favoriet bij de patiënten, er wordt vaak naar haar gevraagd, iedereen wil even haar liefdevolle aandacht. Maria is ook efficiënt, laatst kocht ze nog een (levende) haan tijdens de ochtendronde, die ze vervolgens onder haar arm meenam langs de patiënten. Laatkomers zijn er ook altijd, en die sluiten vaak ongemerkt aan. Even ongemerkt verdwijnen de studenten halverwege, om thee te drinken, of ontbijt te kopen buiten bij het winkeltje. De telefoon van zuster Augusta gaat zo vaak af, dat ze daarom maar haar oortjes in houdt, kan ze in de tussentijd naar muziek luisteren. Ook patiënten luisteren graag naar muziek in de ochtend. Door het team worden ze dan tot de orde geroepen, ook als er teveel rommel rondom hun bed staat. Patiënten dienen hun eigen eten mee te nemen en klaar te maken, zelf de was te doen en hun pasgeborenen te verschonen. Vaak is er een moeder, zus of tante, vaker nog een combinatie van deze familieleden, die na gelang de opname duurt, voor ze zorgen. Ze slapen dan op matjes op de grond, of als ze geluk hebben in een leeg bed.  

Inmiddels heb ik door ervaring geleerd, mee te deinen met de dynamiek van de ochtendronde, en vooral niet harder te willen gaan – een karavaan beweegt zich tenslotte voort als een groep in zijn eigen tempo. Wellicht zie ik, doordat ik een stapje terug moet doen, meer. Ik zie dat Maria de haan koopt bij een van de familieleden van een patiënt, zodat zij weer geld hebben naar huis te reizen. Ik zie hoe Augusta uitgebreid adviezen geeft over voeding, hoe de laatkomers overuren maken, en hoe de studenten de baby’s hebben gewogen voordat de ochtendronde is begonnen.

In de korte tijd dat ik hier ben, heb ik vele zieke zwangeren en gecompliceerde bevallingen voorbij zien komen. En elke keer weer was iedereen daar, te doen wat er gedaan moest worden, om die ene moeder en haar baby de beste kansen te geven. Samen hard werken is het minste wat je kunt doen in een land met nog steeds hoge moedersterfte. De ochtendronde is voor mij niet alleen mijn dagelijkse routine, maar ook het beste begin van mijn dag. Ik voel me bevoorrecht om hier als dokter te mogen werken. Te leren. Om straks die extra kennis, vaardigheden en creativiteit mee terug te kunnen nemen naar Nederland en de patiënten daar. Ik denk aan onze huidige minister van Volksgezondheid die niet overtuigd is van de meerwaarde van een Nederlandse tropenarts. Ik bedenk me hoe het zou zijn als hij voor even mee kon deinen in de dynamiek hier, om te beseffen hoe rijk de wereld buiten Nederland is.

Nieuwe schoenen

Deze keer ben ik te gast in het regeringsziekenhuis in het verre zuidoosten van het land, dichtbij de grens van Liberia. Gedurende ruim twee maanden help ik mijn Nederlandse collega die voor een Italiaanse organisatie werkt. Het gezelschap aan artsen in het ziekenhuis is gevarieerd; er is een dokter uit Nigeria, een kinderarts uit Ethiopië, en de medische baas van het ziekenhuis is een lokale dokter die jarenlang in China heeft gewerkt. Zelf werk ik in het gedeelte van het ziekenhuis voor zwangeren, kraamvrouwen en kinderen tot en met 5 jaar. Zij krijgen gratis gezondheidszorg van de regering. Uiteraard wordt er gespeeld met deze regels. Soms omdat de patiënt een bekende is van een van de medewerkers, soms omdat het medische noodzaak is. In ons gedeelte van het ziekenhuis bevindt zich namelijk een zaaltje met twee bedden, waar 24 uur per dag elektriciteit is en dus zuurstof kan worden gegeven.

En dat is precies de reden waarom de tienjarige jongen werd overgebracht van het algemene ziekenhuis naar ons. Badend in zweet en naar lucht happend werd hij door zijn moeder op haar rug binnengedragen. Het lichamelijk onderzoek was duidelijk, met een naald prikten we zijn longen aan en veel, heel veel viezigheid kwam eruit. Zware medicatie werd gestart, en ook werd er continue zuurstof aan hem gegeven. Elke dag kwamen wij, de kinderarts en ik, terug om opnieuw zijn longen te onderzoeken. Hoe dapper hij ook was, en graag mee wilde werken, de jongen ging steeds meer in verweer tegen de naald die wij dagelijks in zijn lijf stopte. Ook het roesje om kortdurend licht te gaan slapen ontving hij met weerzin. Het was lastig een goede balans te vinden in wat goed doen is, zowel op de korte als lange termijn. Meerdere malen bespraken we in het team of we toch niet iets meer konden doen voor deze jongen. En elke keer was het antwoord hetzelfde. Maar er is tijd, en in Afrika lijkt er altijd meer tijd te zijn dan in Nederland. Hij knapte op en begon te spelen, steeds vaker buiten. Als laatste stap moest ‘ie nog meer gaan eten, vonden wij dokteren – de rode wintertrui met sneeuwpoppen hing veel te ruim over zijn schouders. Om hem te motiveren beloofde de kinderarts hem nieuwe schoenen. Dat  werkte (mee). En zo wij gaan binnenkort uiteten in het dorp, want  dat was de andere helft van de belofte van de kinderarts aan mij, wanneer de jongen naar huis zou gaan. Beter is onze patiënt nog niet helemaal beter – hij zal nog lange tijd zware medicatie moeten blijven gebruiken, maar hier in de jungle vier je ondertussen de zegeningen van de dag.